ارزیابی و تبیین نظام تجاری عصر صفوی از دیدگاه سفرنامه نویسان اروپایی

دولت صفویه، یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین دولت های تاریخی ایران اسلامی است که همزمان با امپراطوری عثمانی، بزرگ ترین حکومت های دینی زمان خود را تشکیل می دادند. توجه و تلاش پادشاهان صفوی در ایجاد حکومتی مستقل و یکپارچه نه تنها باعث تحول در نظام سیاسی ایران شد، بلکه نظام اقتصادی و تجاری ایران را که به دلیل حکومت های ملوک الطوایفی، شورش ها و عدم امنیت ناشی از هرج ومرج دوران فترت، تا حدی در حالت رکود فرو رفته بود، متحول ساخت. از همین زمان بود که روابط سیاسی و تجاری ایران با اروپا به نحو چشمگیری افزایش یافت. موقعیت جغرافیایی، سیاسی وتجاری ایران و توجه فرمانروایان صفوی به ویژه شاه عباس اول در پذیرش نمایندگان اروپایی، باعث افزایش رفت و آمد سیاحان و تجار اروپایی به ایران شد. سفرنامه های این نمایندگان، در بردارنده اطلاعات ارزشمندی در خصوص مسائل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و تجاری است. اگرچه در دوران قبل از صفویه، سیاحانی نیز به ایران آمده و حاصل مشاهدات خود را در سفرنامه هایشان ثبت و ضبط نموده اند، اما در دوره صفویه به دلیل رونق و شکوفایی که در جنبه های مختلف به خصوص در امر تجارت صورت گرفت، سیاحان و نمایندگان بی شماری به منظور تحقق اهداف سیاسی، تجاری و خدمت به فرمانرویان کشور خود، راهی ایران شدند که معمولاً گزارش های خود را به دور از قصد و غرض شخصی می نوشتند اگرچه در مواردی اشتباهات کاملاً آشکاری نیز دارند. بر این اساس سفرنامه ها را می توان در شمار مهم ترین منابع برای بررسی وضعیت و موقعیت تجاری ایران آن عصر به کار برد. در این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای سفرنامه ها و دیگر منابع دست اول تاریخی و به شیوه مطالعه کتابخانه ای به بررسی سفرنامه های سیاحان اروپایی و دیدگاه ها و نقطه نظرات آنان در خصوص نظام تجاری ایران عصر صفوی و جنبه های داخلی و خارجی و موقعیت جهانی آن پرداخته شده است. سوال اصلی پژوهش این است که : سیاحان اروپایی در خصوص وضعیت تجارت در ایران عصر صفوی در سفرنامه های خود چه نظراتی بیان کرده اند؟ از گزارش های سیاحان و یافته های این تحقیق ضمن یافتن پاسخ این سوال می توان به روابط بازرگانی ایران با دیگر کشورهای اروپایی و عوامل موثر در رونق تجارت و دلیل توجه پادشاهان صفوی به این مقوله پی ببریم.